Δημήτριος Μόσχος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Dimitrios Moschos, Professor, National and Kapodistrian University of Athens

Απαντήσεις για το μάθημα των Θρησκευτικών

Παρακάτω δίνεται το πλήρες κείμενο τριών απαντήσεων για το μάθημα των Θρησκευτικών, που μου ζητήθηκαν και κατόπιν ανθολογήθηκαν για τις ανάγκες του (πολύ πλήρους) ρεπορτάζ του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων για το θέμα. Δημοσιεύθηκαν στις 8.8.2015 στον ιστότοπό του.μαζί με απαντήσεις του ΓΓ Θρησκευμάτων Γ. Καλαντζή και του Συμβούλου Θεολόγων στο ΙΕΠ Στ. Γιαγκάζογλου.


  1. Είναι το μάθημα των θρησκευτικών ξεπερασμένο; Ποιες ανάγκες καλύπτει η διδασκαλία του;
Το μάθημα των Θρησκευτικών είναι ιδιαίτερα επίκαιρο, όπως δείχνει ο υπόρρητος λόγος που διαπερνά τη συγκρότηση των κοινωνικών σχέσεων αλλά και τις πολιτιστικές δομές και εδράζεται στη θρησκεία. Το γεγονός αυτό δεν αφορά πια μόνο συγκεκριμένες χώρες ή γεωγραφικές περιφέρειες, αλλά όλο τον πλανήτη, καθώς παρατηρούνται μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών με πολύ διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα και εξατομικευμένη διαμόρφωση ταυτοτήτων που δεν τις εμπεριέχουν οι παλαιού τύπου κοινότητες. Το ΜτΘ οφείλει να συμβάλει στην έγκυρη πληροφόρηση του μαθητή, ο οποίος αφού κατανοήσει πρώτα τη δική του θρησκευτική ταυτότητα έχει στη συνέχεια την ευκαιρία να ανακαλύψει το πολιτιστικό αποτύπωμα της θρησκείας ή των θρησκειών στη συγκεκριμένη κοινωνία αλλά και στην ευρύτερη σύγχρονη οικουμένη που αποτελεί πλέον οικείο χώρο ζωής και δράσης για τον νέο άνθρωπο. Η γνώση αυτή μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας ορθής ερμηνείας και προσέγγισης διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων, στο πρόσωπο τόσο των συμμαθητών του όσο και άλλων ατόμων με τα οποία συναναστρέφεται σε ποικίλα περιβάλλοντα κι έτσι να συμβάλει στην ουσιαστική αυτογνωσία αλλά και στην ομαλότερη κοινωνικοποίηση και σε μια αλληλέγγυα κοινωνία χωρίς συγκρούσεις. Χωρίς αυτή την πληροφόρηση και κατάλληλη επεξεργασία στο δημοκρατικά ελεγχόμενο και πιστοποιημένο σχολείο, ο μαθητής μπορεί να πέσει θύμα ποικίλων κέντρων μη κριτικής γνώσης, με αποτέλεσμα την ψυχολογική του χειραγώγηση, ακόμη και την πολύμορφη εκμετάλλευση της προσωπικότητάς του. Αυτοί είναι και οι λόγοι για τον αυξανόμενο προβληματισμό επανεισαγωγής του μαθήματος και σε χώρες όπου είχε καταργηθεί (Γαλλία), ενώ συνιστάται και περιγράφεται η διδασκαλία του σε ευρωπαϊκά κείμενα, όπως του Συμβουλίου της Ευρώπης «Λευκή Βίβλος για το Διαπολιτισμικό Διάλογο» (2008), και του ΟΑΣΕ «Toledo Guiding Principles on Teaching about Religions and Beliefs in Public Schools» (2007).
  1. Ποια θρησκευτικά πρέπει να διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο;
Τα Θρησκευτικά στο ελληνικό σχολείο ακολούθησαν ως σχεδιασμός τη γενικότερη φιλοσοφία του κρατικού εκπαιδευτικού συστήματος κατά περιόδους (κοινωνικός φρονηματισμός, ελληνοχριστιανική πολιτική ιδεολογία) αλλά υλοποιήθηκαν από θεολόγους που ενσωμάτωσαν έναν πλούτο εσωτερικών αναζητήσεων στην Ορθόδοξη θεολογία μέσα στον 20ό αιώνα κι έτσι το μάθημα σημείωσε μια έντονη ανάπτυξη τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες υπερβαίνοντας την ηθικολογία, την σχολαστική διάκριση σε ακαδημαϊκούς θεολογικούς κλάδους (Παλαιά-Καινή Διαθήκη, Εκκλησιαστική Ιστορία, Λειτουργική κλπ.) την αδιάφορη πραγματολογική γνώση (η περίφημη «εκμάθηση των αμφίων» έχει πια καταργηθεί από καιρό) κλπ. Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία το μάθημα οφείλει πλέον να απευθύνεται σε όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από την θρησκευτική τους δέσμευση παρέχοντας πρώτα την δυνατότητα να κατανοήσουν το πολιτιστικό αποτύπωμα του Ορθόδοξου Χριστιανισμού που συνετέλεσε στη διαμόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής κοινωνίας και έπειτα την ευκαιρία για αναστοχασμό πάνω στην προσωπική και οικογενειακή τους θρησκευτική εμπειρία. Επιπλέον κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική και η γνώση για τις θρησκείες προσεγγίζοντας τη θρησκευτική εμπειρία των σημαντικότερων στην ιστορία αλλά και το παρόν διαφορετικών «πλησίον» τους. Έτσι, θα αποκτήσουν τις κατάλληλες βάσεις, ώστε να αντιμετωπίσουν αυτή την εμπειρία ώριμα και συνειδητά. Το αν θα την αποδεχθούν ή όχι, δεν αφορά προφανώς το σχολείο καθώς το θέμα αυτό δεν εμπεριέχεται στους στόχους του. Η αποδοχή μιας συγκεκριμένης θρησκευτικής παράδοσης συνιστά γεγονός μύησης και πίστης, κάτι που ενδιαφέρει πρωτίστως μια θρησκευτική κοινότητα. Στην σύγχρονη Ελλάδα η μεγαλύτερη τέτοια κοινότητα είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία μπορεί και επιβάλλεται να ασχολείται με την οργάνωση της εκκλησιαστικής κατήχησης όλων των συνειδητών ή και αποστασιοποιημένων μελών της. Η πράξη αυτή σαφώς διακρίνεται από το σχολικό μάθημα των Θρησκευτικών και υποστηρίζεται από σημαντική μερίδα θεολόγων εκπαιδευτικών που υπηρετούν με αυτές τις θέσεις στην εκπαίδευση και είναι μέλη του Πανελληνίου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ-για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης».
  1. Πώς κρίνετε το νέο πρόγραμμα σπουδών για το μάθημα των Θρησκευτικών;

Το νέο ΠΣ στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση συνιστά αναμφίβολα πρόοδο στην κατεύθυνση όσων προαναφέραμε, κατ’ αρχήν επειδή δίνει περισσότερο χώρο στην πληροφόρηση και για άλλες θρησκείες πλην του Ορθόδοξου Χριστιανισμού χωρίς ωστόσο να παραθεωρεί τα ασύμβατα στοιχεία μεταξύ τους και το γεγονός ότι η κύρια θρησκευτική παράδοση που διαμορφώνει την ταυτότητα της κοινωνίας στην Ελλάδα στο παρελθόν και το παρόν είναι αυτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έπειτα, αρθρώνεται πάνω σε μια σύγχρονη παιδαγωγική φιλοσοφία, που με τη συνδρομή μιας πλειάδας διδακτικών προτάσεων σε πορείες, μεθόδους, τεχνικές και μέσα, οδηγεί τον ίδιο το μαθητή, στην ανακάλυψη και κατάκτηση της γνώσης (Πρόγραμμα Διαδικασίας) διαμορφώνοντας ταυτόχρονα ένα «γλωσσάρι» βασικών εννοιών ώστε να οικοδομήσει τη δική του πορεία στη θρησκεία και να κατανοήσει τις ιδιαιτερότητες της κοινωνίας της οποίας αποτελεί μέλος («θρησκευτικός γραμματισμός»). Στην ίδια πορεία κινείται και το πρόσφατα εκπονηθέν ΠΣ για το Λύκειο. Παρά ταύτα ο Σύνδεσμός μας έχει ήδη διατυπώσει και την κριτική του τόσο πάνω στο πρώτο πρόγραμμα για την υποχρεωτική εκπαίδευση, όσο και για το γεγονός ότι μια τόσο μεγάλη στροφή σε επίπεδο προγραμμάτων, απαιτεί μεγάλη οργανωτική προπαρασκευή για τη φάση της καθολικής εφαρμογής, δηλαδή εμπλουτισμό της αρχικής κατάρτισης κυρίως των συναδέλφων εκπαιδευτικών στην Α/θμια Εκπαίδευση με θέματα θεολογίας και θρησκειολογίας, την ουσιαστική επιμόρφωση-ενημέρωση όλων των εν ενεργεία εκπαιδευτικών της Β/θμιας πάνω σε θέματα νέων τεχνικών και στρατηγικών διδασκαλίας, ενώ δεν πρέπει καθόλου να παραθεωρηθεί η ανάγκη παραγωγής διδακτικού υλικού συμβατού με τη νέα μορφή του μαθήματος και τις απαιτήσεις του.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Δημήτριος Ν. Μόσχος, Αναπληρωτής καθηγητής, ΕΚΠΑ